POWRÓT HISTORII PUBLICZNEJ

Czym jest historia publiczna, do której powraca się w czasach wyzwań i prób?

Historia publiczna, czyli po ludzku historia społeczna, czyli historia ludzi i dla ludzi, z trudem torowała sobie drogę do uznania, gdyż w czasach Związku Radzieckiego naukowcy woleli o niej nie wspominać, bojąc się wpaść w pole widzenia obrońcy „czystości ideologicznej”. A w Ukrainie tym bardziej – wszelkie odstępstwa od ogólnej linii partii automatycznie wpadały w kategorię ukraińskiego nacjonalizmu burżuazyjnego, co z kolei wypaczało rozumienie tej naukowej koncepcji.

W ciągu trzydziestu lat niepodległości Ukrainy w dużej mierze wyeliminowano fałszywe interpretacje własnej historii. Proces ten przebiega jednak zbyt wolno, aby można było uznać, że jesteśmy już blisko jego zakończenia. Społeczeństwo ukraińskie jest na początkowym etapie samoświadomości. I to właśnie za pomocą historii publicznej i porządku publicznego konieczne jest przywrócenie zainteresowania publicznego ich studiowaniem i stosowaniem.

W tej stosunkowo nowej dziedzinie wiedzy ludzie próbują zrozumieć, w jaki sposób dziedzina ta może funkcjonować poza instytucjami akademickimi. Współcześnie dużą uwagę przywiązuje się do reprezentacji historii w sferze publicznej, a mianowicie: w kulturze masowej i środkach masowego przekazu, sztuce, literaturze, muzeach itp. Obserwując rozwój historii publicznej i jej prezentację, można wyróżnić dwa kierunki podejścia do jej ujęcia – amerykański i europejski. Wprowadzenie historii publicznej do systemu szkolnictwa wyższego w USA spowodowane było ruchem studenckim już w latach 1930-ch, kiedy to z inicjatywy młodzieży studenckiej w USA, Wielkiej Brytanii, Włoszech i Niemczech już po II Wojnie światowej w programach nauczania zaczęto studiować historię publiczną.

Podobne próby opracowania historii publicznej zaobserwowano w Ukrainie w ramach Instytutu Pamięci Narodowej przy odkrywaniu istoty Hołodomoru. Jednak niestety w naszym kraju zawsze brakowało środków na działania związane z kształtowaniem światopoglądu Ukraińców jako narodu samowystarczalnego. Jednocześnie, nie mówiąc już o krajach rozwiniętych, nasi najbliżsi sąsiedzi znajdują takie środki i także się nimi z nami dzielą. Ale w związku z tym nie wzmacniamy wiary naszych obywateli we własną zdolność traktowania siebie nie jako ludzi gorszych.

Jednym z najważniejszych aspektów historii publicznej jest pamięć historyczna, czyli pamięć zbiorowa. Właściwie na historię publiczną i porządek publiczny należy patrzeć przez pryzmat pamięci historycznej. Rzeczywiście, przez wieki wrogi próbowali pozbawić Ukraińców pamięci historycznej. Niestety tym, którzy chcieli to zrobić, w dużej mierze się to udało. Jednak na szczęście nie do końca. Jednak to, co się stało, spowodowało ogromne szkody w samoświadomości narodowej Ukraińców.

Pamięć historyczna odgrywa ważną rolę w procesie kształtowania się tożsamości narodowej, gdyż idee dotyczące przeszłości kształtują tożsamość. Prawdziwą tożsamość można ukształtować jedynie na tle znaczących wartości ludzkich – języka, historii, tradycji, praworządności. Pragnienie własnej definicji politycznej zależy od obecności w społeczeństwie pamięci historycznej.

Społeczeństwo, które posiada kompletną informację o swojej przeszłości, toruje drogę do autoafirmacji. Dlatego podstawą polityki zniewolonych jest głęboka korekta pamięci historycznej. Przykładowo nowoczesne metody niszczenia pamięci historycznej narodu ukraińskiego Rosja zastosowuje w wojnie przeciwko Ukrainy. Czy szereg podobnych faktów w byłym ZSRR, gdzie wymazano starożytną historię naszego państwa. Władze zaszczepiły pogląd, że Ukraińcy stali się Ukraińcami tylko dlatego, że pochodzą z kolebki trzech bratnich narodów. Taką teorię głosili ideolodzy bolszewiccy, wbrew realistycznej teorii etnogenezy Ukraińców, uzasadnionej przez Mychajła Hruszewskiego.

Największym problemem współczesnej Ukrainy jest brak wspólnej pamięci historycznej o jej przeszłości, wspólnego, jednolitego poglądu, z którego formowałyby się pewne kroki w przyszłość. Ukraina i jej społeczeństwo w czasach przed sowieckich i sowieckich zostały sztucznie podzielone na Wschód i Zachód, „wschodnich Moskali i banderowców”. W rezultacie każda część narodu ukraińskiego „miała swoją historię, swoich bohaterów, często sprzecznych, a czasem nieprzejednanych wrogów”.

Należy powszechnie słusznie oskarżać obecną Rosję o celowe fałszowanie genezy państwowości ukraińskiej i rosyjskiej, która do dziś interpretuje Państwo Kijowskie (Rusi Kijowskiej) jako państwo staroruskie. Politycy kremlowscy nie wymyślili jednak niczego nowego. Próbują po prostu wykorzystać w obecnych warunkach to, co formalnie potępili bolszewicy pod przewodnictwem Lenina, ale w rzeczywistości prawo Ukraińców do samostanowienia zostało przelane ukraińską krwią, tworząc nowy, że tak powiem, wariant etosu – człowiek radziecki.

Do elementów historii publicznej należą muzea, turystyka, teatr, kino, telewizja, urbanistyka i toponimia, które odgrywają bardzo ważną rolę w kształtowaniu świadomości i samoświadomości społeczeństwa. Wiele jest jeszcze do zrobienia na Ukrainie, aby w jej multilateralizmie otworzyć swoje dobra cywilizacyjne na świat.

Współczesna toponimia ukraińska przyszła się do ukraińskiego społeczeństwa na skutek walki o pamięć. Rzeczywiście, ta walka o pamięć nabrała szerokiego zasięgu na Ukrainie od czasu kryzysu porządku społecznego w ZSRR, który ujawnił się od drugiej połowy lat 80. ubiegłego wieku.

Trwa to, po raz kolejny musimy powiedzieć, niestety, do dziś. Na przykład w wielu miastach nadal toczy się zacięta walka o nazwy ulic. W czasie, gdy Rosja toczy wojnę z Ukrainą, toponimiczna mapa Ukrainy pozostaje przesiąknięta nazwami pochodzenia rosyjskiego. Znaczące wypełnienie miejskiej (i nie tylko miejskiej) toponimii stanowi symboliczną podstawę krajobrazu kulturowego każdego osiedla – miasta czy wsi, przyczynia się do projektowania miejsc pamięci, przyspiesza procesy dekolonizacji i dekomunizacji.

Całkiem logicznie polityka publiczna splata się z historią publiczną, która łączy się z wartościami europejskimi, prawami człowieka, dyplomacją publiczną, ukraińską diasporą jako realizatorem polityki publicznej – powrotem Ukrainy do Europy. Jest całkiem jasne, że w obecnej sytuacji, aby zabezpieczyć swój powrót do Europy, Ukraina, oprócz własnych wysiłków, musi wykorzystywać zagraniczne mechanizmy obrony politycznej (NATO, Unia Europejska). Nie zapominajmy, że kwestia powrotu Ukrainy do Europy zrodziła się wraz z ogłoszeniem niepodległości, czemu północno-wschodni sąsiad od trzydziestu lat stara się zapobiec.

​W konsekwencji sfera publiczna we współczesnym świecie nabiera charakteru platformy interakcji i kształtowania interesów publicznych, wyznaczania celów publicznych. Jednocześnie polityka państwa nabiera cech jawności w tym sensie, że państwo zostaje uznane za aktora działającego i budującego swoją politykę oraz zarządzającego sferą publiczną. Polityka publiczna to nie tylko polityka poddana dyskusji publicznej, ale zaangażowanie odpowiednich struktur państwa w sprawy publiczne. Decydującym czynnikiem staje się zatem jawność polityki, jej skupienie na osiąganiu celów publicznych i zapewnieniu interesu publicznego.

Dyplomacja publiczna ma swoje należne miejsce w historii publicznej. Stanowi integralną część porządku publicznego, a co za tym idzie, środek „siły miękkiej” państwa (w tym przypadku Ukrainy) na arenie międzynarodowej, promujący interesy państwa na świecie przy wsparciu zagranicznej opinii publicznej. Za zasadne należy uznać ścisłe powiązanie polityki publicznej z polityką zagraniczną jako taką.

Organizacje międzynarodowe aktywnie promują interesy Ukrainy, w tym Światowy Kongres Ukraińców – ogólnoświatowe stowarzyszenie Ukraińców poza Ukrainą. Jednocześnie utworzony w 1967 r. Kongres (do 1993 r. Światowy Kongres Wolnych Ukraińców) od razu postawił sobie za cel wyzwolenie Ukrainy spod panowania rosyjsko-sowieckiego i przywrócenie jej prawdziwej suwerenności. Po rozpadzie ZSRR SCU jako organizacja reprezentowana w ONZ, dokłada wszelkich starań, aby wspierać Ukrainę na arenie międzynarodowej.

Tym samym historia publiczna wraz z porządkiem publicznym powinna przerwać błędne koło oficjalnej pseudonauki, która nieustannie skupiała się na przestępczym rządzie, a nie na społeczeństwie. I to właśnie otwartość do łudzi – publicity – powinna przywrócić duchowość, odtworzyć zarówno politykę, jak i historię naszego narodu.

Profesorowie Jurij I. Makar, Witalij J. Makar.

Narodowy Uniwersytet J. Fedkowicza w Czerniowcach, Ukraina

Czytelnik może znaleźć te materiały w monografii prof. Ludmiły D. Chekalenko, przygotowanej na podstawie własnych doświadczeń jako profesora-dyplomaty.