Polska jest celem dla rosyjskich służb. Rozmowa z Kamilem Basajem
arch.
Analizując działalność wywiadowczą przeciwko Polsce, trzeba zwracać uwagę na próby destabilizacji i stosowania elementów aktywnych, uderzających w poczucie bezpieczeństwa. A państwem wiodącym w tej dziedzinie jest Federacja Rosyjska – mówi „Gazecie Polskiej” Kamil Basaj, szef Zespołu Bezpieczeństwa Przestrzeni Informacyjnej przy Rządowym Centrum Bezpieczeństwa. Rozmawia Grzegorz Wszołek
Niedawno na kolei trwał kilkudniowy chaos. Ktoś zakłócał pracę w transporcie kolejowym – w efekcie wiele pociągów stanęło, a podróżni musieli liczyć się z wielogodzinnymi opóźnieniami. Policja zatrzymała dwie osoby odpowiedzialne za nieuprawnione użycie sygnału radio-stop. Do niego mają dostęp w teorii tylko maszyniści i dyżurni ruchu. W ostatnim tygodniu sierpnia ponownie doszło do destabilizacji na kolei. Czy to sprawka rosyjskiej agentury?
Rozpatrywanie tego typu scenariuszy wymaga szczególnej ostrożności, przede wszystkim procesowej. Na ten moment wskazywanie na odpowiedzialność obcego państwa w sprawie zakłócenia ruchu kolejowego byłoby zdecydowanie przedwczesne. Incydenty związane z systemem radio-stop, obsługiwanego radiowo, niestety występują w ciągu roku w większej liczbie, niż byśmy tego oczekiwali. Ingerencję można zdefiniować w kategorii ataku. I nie jest on specjalnie skomplikowany. Z perspektywy społecznej warto badać potencjalne działania, których efekty leżą w zainteresowaniu państwa wrogiego. Analizując działalność wywiadowczą przeciwko Polsce, trzeba zwracać uwagę na próby destabilizacji i stosowania elementów aktywnych, uderzających w poczucie bezpieczeństwa. A państwem wiodącym w tej dziedzinie jest Federacja Rosyjska.
Kolej ma kolosalne znaczenie w transporcie broni na front. Tyle że w sierpniu zaatakowano infrastrukturę cywilną.
Jeżeli mowa o elementach działań aktywnych, podejmowanych przez służby specjalne Rosji przeciwko Polsce, oraz o aktywności towarzyszącej zbrodniczej napaści na Ukrainę – wszak aktywność rosyjskiego wywiadu koncentruje się na obniżeniu potencjału wsparcia wysiłku obronnego Kijowa – tu chodzi o osłabienie państwa polskiego i innych krajów wspierających wysiłek obronny Ukrainy w celu redukcji potencjału obrony Ukrainy. Z tej perspektywy celem są nie tylko system logistyki, wsparcia, lecz także ataki psychologiczne na postrzeganie zasadności wspierania obrony niepodległości Ukrainy. Cały komponent działań – środków aktywnych – to w pewnym sensie kręgosłup wrogich, agresywnych posunięć. W domenie informacyjnej – czyli mającej potencjał wywołania efektu psychologicznego w społeczeństwie – narzędziem jest destabilizowanie infrastruktury cywilnej, co wywołuje określone efekty psychologiczne. Przeciwnik wytwarza presję, niepokój, ogranicza poczucie komfortu i bezpieczeństwa u ludzi. Celem jest wywołanie lęku, dyskursu, zmiany postaw. Każde działanie w domenie fizycznej, na przykład unieruchomienie pociągów, wywołuje określony efekt w domenie psychologicznej. Nie inaczej jest z Polską. Z tej perspektywy, choć posługujemy się tropami na bazie wnioskowania, nie można z góry wykluczyć aktywności obcego państwa w spójnych co do efektu psychologicznego incydentach.
Czy Rosjanie – albo ich siatka szpiegowska – są zdolni na przykład do zatruwania wody w kanalizacji? ABW pojechała do Rzeszowa, by przyjrzeć się z bliska sytuacji po zakażeniach legionellą. Nie wydaje się, by było to rutynowe działanie.
ABW działa w tej sprawie profesjonalnie i wyprzedzająco. Rozpatrywanie tego incydentu w kategoriach bioterroryzmu wpisuje się w standardowy obszar działań służby specjalnej. Takiego scenariusza nigdy nie można wykluczyć w obecnych realiach, choć przyczyny skażenia wody mogą być różne. Żeby wykluczyć niebezpieczne hipotezy, należy najpierw podjąć szereg czynności, również w aspekcie śledczym.
Jak powinien zachowywać się obywatel, gdy słyszy niepokojące informacje – na przykład o zakłóceniach pracy kolei albo zakażeniach legionellą? Grunt to opanowanie i spokój, odsiewanie dezinformacji od prawdy.
Rosjanie zastraszają, korzystając z psychologii i wrażliwości ludzkiej natury. Jednym z priorytetów w życiu każdej jednostki jest postrzeganie bezpieczeństwa. Moskwa uderza celowo w czułe punkty w swoich operacjach. To jeden z kanonów walki informacyjnej. Emocje, troska, empatia, postrzeganie bezpieczeństwa osobistego i bliskich – to krytyczne emocje, które przeciwnik chce dosięgnąć i którymi pragnie sterować. Świadomość tego typu zagrożeń kształtuje odporność. Tworzy rozumienie zdarzenia, incydentu. W sytuacjach krytycznych kluczowa staje się prawidłowa ocena sytuacji. Aby jej dokonać, należy korzystać z rzetelnych informacji. Taka higiena informacyjna powinna dotyczyć nas wszystkich. Co nie jest łatwe. Nie ma co ukrywać – wiele redakcji czy wielu internautów w celu podniesienia zasięgów, wywołania chwili uwagi, świadomie pobudza chaos informacyjny. W przypadku wystąpienia incydentów należy ufać komunikatom administracji państwowej. Służby i instytucje państwowe budują obraz, wykorzystują analizę i oceniają dane zdarzenie, w tym stopień zagrożenia. To rzetelny produkt, dostarczany przez fachowców w swojej dziedzinie. Niewątpliwie Federacja Rosyjska prowadzi szereg operacji wobec państw, które pomagają Ukrainie. Polska jest jednym z krajów najbardziej zaangażowanych.
Niedawno Sejm zdecydował o podniesieniu kar za szpiegostwo – teraz grozić za to będzie nie mniej niż 5 lat, maksymalnie do 30 lat pozbawienia wolności. Za kierowanie grupą przestępczą o charakterze wywiadowczym można usłyszeć wyrok od 10 lat do dożywocia. Przed nowelizacją Kodeksu karnego za szpiegostwo groziło od 3 do 20 lat. To krok w dobrą stronę?
Uważam, że tak. Nowelizacja art. 130 Kodeksu karnego była niezbędna ze względu na złożoność pracy agenturalnej. We współczesnych operacjach, techniki i taktyki – nawet te wywodzone z czasów zimnej wojny – dostosowują się do nowych realiów. Brak podniesienia kary za działanie na rzecz obcego wywiadu wzmagałby zagrożenie uczestnictwa w aktywności wymierzonej w bezpieczeństwo Polski. Podniesienie warunków kary ma stanowić element odstraszania.
Zaostrzenie rygoru prawnego odstraszy Pana zdaniem potencjalnych zdrajców? Eksperci z Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego twierdzą, że to populizm i ograniczanie roli sądów, gdyż wprowadzono obligatoryjne pozbawienie praw publicznych w przypadku skazania za szpiegostwo.
Popieram zaostrzenie prawa w tym aspekcie. Również z tego względu, że praktyka procesowa na przestrzeni ostatnich lat pokazywała, że osoby skazane za szpiegostwo dość szybko wychodziły z zakładów karnych. Istnieje więc zagrożenie, że skazani będą podatni na szkodliwą aktywność w przyszłości. W związku z tym podniesienie kar za szpiegostwo jest niezbędne.
Sejm zakazał również fotografowania obiektów ważnych dla bezpieczeństwa państwa. Przeciwnicy zmiany, głównie środowiska skupione wokół Konfederacji, twierdzą, że to ograniczenie naszej wolności. W ustawie „antyszpiegowskiej” doprecyzowano, że osoba przyłapana na takich czynnościach będzie podlegała karze grzywny, pozbawienia wolności i musi liczyć się z konfiskatą sprzętu. Będą łapanki na zwykłych gapiów czy chodzi o eliminowanie rzeczywistego zagrożenia?
Dostrzeganie zagrożeń w tych przepisach świadczy raczej o niskiej świadomości publicystów i komentatorów krytykujących zmiany w prawie. Dotychczas można było swobodnie fotografować obiekty ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa. Pragnę przypomnieć, że Rosjanie planowali swoją strategię ataków rakietowych na Ukrainie m.in. za pomocą zdjęć i materiałów pozyskanych w wyniku obserwacji wybranych obiektów. Oprócz rozpoznania obrazowego i technik towarzyszących zbierali informacje tradycyjnie, na przykład przy pomocy agentury fotografującej obiekty, zbierającej dane o cyklach pracy, behawiorystyce infrastruktury krytycznej. Naprawdę wiele osób nie zdaje sobie sprawy, ile informacji z niewinnego z pozoru zdjęcia może „wyciągnąć” przeciwnik i jaką wyrządzi szkodę. Nie ma wolności bez zapewnienia bezpieczeństwa.
